Şems

Şems Güneştir.

Diğer adı Hurşit. Divan şiirinde sultanı temsil eder.
Güneş  erkek gündüzü işaret eden bir kavram olmuştur.  Hurşit, afitab,  şems, Sa’d-ı evsat gibi adlarla anılır.  Güneş kuvvet, şiddet, kahr, zor yatışan öfke, rağbet, his, rikkat, hayâ ve iffet gibi tavırları temsil eden  vasıflar taşır. Güneşe mensup olanlar   zeki kuvvetli, sanatkar olurlar ve eğlenceyi severler.

Ay ve Güneş birbirinin dostudur; Güneş sultan, Ay vezirdir.

Kamer ve Müşteri güneşin dostlarıdır. Güneş’in bu burçlara girmesi veya denk gelmesi uğur getirir. Zühre ve Zühal hurşitin düşmanlarıdır. Günnş neyyir-i azam denilen dördüncü semada bulunur ve kral olarak temsil edilir. Minyatürlerde elinde kılıç başında taç ile kuvveti ve iktidarı temsil eden sembollerle ifade edilir. Bu yüzden başta Cemşit-i Hurşit olmak üzere  güneş: Allah; Hz. Muhammed, Hz. Yusuf, Hz. İsa, Hz. Musa, Hz. Süleyman’a  ve padışahlara da benzetilir. Bundan hareketle adalet, cömertlik, şöhret-i âfâk, sultân-ı hâver, alem, tâc, taht, sorguç, mühür, tuğra gibi padişahlıkla ilgili unsurlarla birlikte de düşünülür.

Güneş, parlaklığı ve gökyüzünün süsü olarak  tâbnâk, tâbân, âlem-sûz, rahşân, dırahşân, pür-nûr, şuledâr, ziyâ-güster, ziyâ-efrûz, , nûr-efşân, âlem-ârâ, âlem-efrûz, âlem-tâb, cihân-ârâ, cihânefrûz, felek-ârâ, zerrîn..gibi sıfatlarla da anılır.

Güneş ,Cemşit ve Hurşit münasebeti üzerinden  bahar, cem ve nevruz kavramları ile birlikte sık sık kullanılır. Bunun yanısra hükümdarlar da  Cemşid-i Hurşit’e  , kralı veya kudreti temsilen de güneşe benzetilir. Güneş parlaklığından hareketle sevgiliye de benzetilir.

Ol büt-i sîmîni gördüm sînesi billûr imiş
Gün gibi başdan ayaga bir musavver nûr imiş              Üsküblü İshak Çelebi

Kıyâmet günine benzer o meh-rûda mehâbet var
Temâşâ-yı cemâline ne tâkât var ne kudret var     Taşlıcalı Yahya

O mahşer güneşine bakmaya âşığın ne tâkâti ne de kudreti vardır

Açılur senden yana her gün gözüm nergisleri
Âfitâbum hânenün câmı güne karşu gerek            Taşlıcalı Yahya

Güneş Pazar günleri ile Perşembe gecesine hakimdir.

Güneş veya Hurşit çeşitli anlamları ile de karşımıza çıkar. Güneş ve Hurşit parlaklığından dolayı sevgiliyi de sembolize eder. Güneş dördüncü felekte bir  şah veya padışah gibi de tasavvur edilir.  Güneş parlaklığı ile sevgiliyi kıskanan veya sevgili gibi göz kamaştıran bir unsurdur. Kısaca güneş buradaki konumuz doışında çok çeştili sembolik , benzerlik, veya gerçek anlamları ile de kullanılır.

Her subh gelip Gâlib deryûze eder hurşîd
 Teh cür’a-i Monlâ kim peymânede kalmıştır       Şeyh Galip

Bu dönen tokuz eyvân-ı mutabbak
Bu seyr iden yidi şem-i muallak                      Ahmedi